1. Bosh sahifa
2. Yangiliklar

Sud - huquq tizimidagi o‘zgarishlar- adolatni taminlashdagi asosiy ustundir

×

So‘nggi  yillarda  keng  qamrovli   demokratik   islohotlar   natijasida   jadal rivojlanayotgan  yangi  O‘zbekistonning  xalqaro  obro‘si  va  nufuzi  yuksalib bormoqda.  Har  bir  sohada  adolat  va  qonun  ustuvorligini  ta’minlash,  inson qadrini  yuksaltirish,  uning  huquqlari  va  qonuniy  manfaatlarini  himoya  qilish, sud  tizimida  odillik  va  shaffoflik  mezonlarini  yanada  mustahkamlash - amalga oshirilayotgan islohotlardan ko‘zlangan eng asosiy maqsadlardan sanaladi. Shuningdek, mamlakatimizda olib borilayotgan har bir islohotning jamiyatda samarali olib borilishiga qaratilgan faoliyatni to‘g‘ri tashkil etish bo‘yicha fikr-mulohaza yuritilgan. Bu yo‘nalishning dolzarbligi XXI asr boshlarida mamlakat hayotining siyosiy, ijtimoiy-iqtisodiy, madaniy va boshqa jabhalarida yuz bergan o‘zgarishlar, davlat va huquqning mohiyatiga oid yangicha qarashlarning paydo bo‘lishi bilan belgilanadi. Zero, davlatimiz rahbari ta’kidlaganidek, “Mustaqil va kuchli sud hokimiyati inson huquqlari, demokratiya va qonuniylikni qaror toptirishning asosiy shartidir”. Mustaqillik yillarida yurtimizda sud tizimini liberallashtirish va insonparvarlashtirishga qaratilgan tub islohotlar, o‘lim jazosini bekor qilish, sud hokimiyatining mustaqilligini ta’minlash, “xabeas korpus” institutini joriy qilish, advokatura  ro‘lini  oshirish  sohalarida  muhim  qadamlar  qo‘yildi.

So‘nggi  yillarda  sudlarning  shaffofligi  va  ochiqligini  ta’minlash yo‘lida muhim qadamlar qo‘yildi. Sud  va  sudyalar  faoliyatining  turli  sohalarida  yechimini  kutayotgan  bir  qator muammolar bo‘lib, bu muammolar soha ekspertlari tomonidan o‘rganildi va ularni hal etish bo‘yicha muayyan amaliy takliflar ishlab chiqildi. Inson huquq va erkinliklarini ustivor ekanligini  tasdiqlovchi  yana  bir  norma qo‘shimcha  tergovning  bekor  qilinishi  bo‘lib  hisoblanadi.  Bu  qoida konstitutsiyaviy  norma - aybsizlik   prezumpsiyasining   mantiqiy   rivojlanishi bo‘lib,  tortishuv  va  taraflar  tengligi,  haqiqatni  anglash  prinsiplari  real ta’minlanishiga kafolat beradi.

Fuqarolarning huquq   va   erkinliklari   institutining   ishonchli   kafolat   etuvchi munosabatlardan   yana  biri  bu albatta mediatsiya -yarashtirish institutini takomillashtirishdir. Jismoniy  va  yuridik  shaxslarga  o‘zaro  nizolarni  suddan tashqarida,  muqobil hal  etish  imkonining  berilishi,  avvalambor,  fuqarolarga nizolarni qisqa muddatlarda yechilishini, shuningdek, ortiqcha mablag‘larning sarflanishiga  chek  qo‘yilishini,  turli  ovoragarchiliklarni  oldini  olinishi  kabi imkoniyatlarni  beradi.  Bu  vaziyatdan  kutiladigan  natija  esa,  taraflar  orasidagi o‘zaro  hurmat  va  ishbilarmonlik  munosabatlarini  saqlanib  qolinishi  bo‘lib hisoblanadi. 

Mamlakatimizda  olib  borilayotgan  islohotlar  sudyalarimizni  qonun ustuvorligini taʼminlashda tinmasdan izlanishiga, tajribalarini boyitib  borishiga, kasbining sharaflash yoʻlida hech qachon charchamasliklari, sudya degan ulugʻ nomga dogʻ tushirmaslik uchun oʻz xalqiga, davlati tomonidan qabul qilingan Konstitutsiya va qonunlarga sadoqatli boʻlish ham qarz, ham farzdir.

Sud tomonidan koʻriladigan va yakuniy hal qiluv qarorini chiqarish uchun  asos boʻladigan qonun hujjatlarini oʻzgarishi, ya’ni u xoh texnik oʻzgarish boʻlsin, xoh normaning oʻzgarishi boʻlsin bu faktorlar ham sud tomonidan ishni koʻrishga va sud hujjatlarni chiqarishda muhim roʻl oʻynaydi. Misol qilib soʻnggi oʻzgarishlarni koʻrib tahlil qilib oʻtamiz. Bu orqali sud tomonidan koʻriladigan ishlarga oid qonun hujjatlarning oʻzgarishining sudga ta’siri va oldingi tahriri bilan farqini koʻrishimiz mumkin. Misol sifatida 2023-yil 11-aprel kuni O‘zbekiston Respublikasining 829-sonli qonuni qabul qilindi. Mazkur qonunda  Ma`muriy javobgarlik toʻg‘risidagi kodeksga o‘zgartirish va qo‘shimchalar kiritilishi haqida bayon qilinadi. Kodeksning 41¹-modda, 47⁴-modda, 47⁵-modda, 47⁷-moddalarining sanksiya qismiga bir qator oʻzgartirish kiritilganini ko‘rish mumkin. Ushbu moddalardagi o‘zgarishlar quyodagilardir: «oʻn besh sutka muddatga maʼmuriy qamoqqa olishga yoki bir yuz yigirma soatgacha haq toʻlanadigan jamoat ishlariga majburiy ravishda jalb etishga yoxud ushbu Kodeksga muvofiq maʼmuriy jazolarning mazkur turlari qoʻllanilishi mumkin boʻlmagan shaxslarga bazaviy hisoblash miqdorining yigirma baravari miqdorida jarima solishga sabab boʻladi».

Bu boʻlayotgan oʻzgarish yaqqol sud tizimiga berilgan ishonch deyishimiz mumkin. Sud tizimida deskiritsion vakolatning koʻpayishi, jazoning miqdorini belgilash bo‘yicha vakolatning berilishi sudning adolatli sud hujjatlarini chiqarishida asosiy roʻl oʻynaydi. Har bir fuqaro, javobgar, sudlanuvchining holati, motiv va maqsadi va boshqa faktorlarni hisobga olgan holda, bir turdagi qilmishning obyekti, obyektiv tomonlari bir xil boʻlsa ham javobgarning holati, jazoning o‘tashga boʻlgan sharoit va vaziyatiga qarab, sud tomonidan sanksiya qismini qoʻllash turli xil qoʻllashi mumkin.  Qonundagi bu kabi oʻzgarishlar sud tizimiga berilayotgan ishonchdir.

Xulosa qilib aytganda hozirgi kunda Yangi O‘zbekistonning yangi qiyofasi puxta o‘ylangan, aniq madsadli va strategik islohotlar natijasida jahon maydonida o‘z munosib o‘rniga ega bo‘layotgan davlatlar qatoridadir. Ishonamizki, Yangi O‘zbekiston jahon maydonida har qachon ham har tomonlama kuch-qudratli, salohiyatli va tinch – farovon mamlakatga aylanadi. Taʼkidlash joizki, mamlakatimizda sud-huquq sohasida  amalga  oshirilayotgan ushbu jarayonlar Prezidentimizning tashabbusi bilan bosqichma-bosqich amalga oshirilayotgan    islohotlarning    yorqin    ifodasidir.   

Foziljon Xatamkulov

Fuqarolik ishlari bo‘yicha O‘zbekiston tumanlararo sudining sudyasi